Het begrip nanotechnologie duikt tegenwoordig vaak op, ook in relatie tot reinigen. Mensen hebben erover gehoord maar weinigen weten wat nanotechnologie precies inhoudt. De commercie duikt graag op zo’n vaag onderwerp.
Het begrip nano wordt veelvuldig gekoppeld aan eigenschappen van producten die zogenaamd met op nanotechnologie gebaseerde coatings zijn uitgerust. Dit is misbruik maken van de onkunde van het grote publiek, maar dat is geen nieuw fenomeen. Een cartoon uit 1960 laat zien dat toen al gesuggereerd werd dat reinigen een fluitje van een cent zou zijn als alle huishoudelijke artikelen van kunststof zouden worden gemaakt. Het is vijftig jaar later en nu wordt de term nanotechnologie misbruikt om te suggereren dat reinigen, zo niet overbodig, toch wel heel gemakkelijk wordt. Lotus effecten (natuurlijke zelfreiniging) worden geclaimd en oppervlakken die compleet zelfreinigend zijn worden in het vooruitzicht gesteld.
Definitie nanotechnologie
Het probleem is dat er geen universele definitie van het begrip nanotechnologie is en daarmee ligt er een gebied open voor creatieve marketing. Voor een wetenschapper is duidelijk dat een dunne coating op een oppervlak weinig van doen heeft met nanotechnologie. Echte nanotechnologie houdt zich bezig met het bouwen van nieuwe structuren op atoomniveau. Belangrijke toepassingen van deze ingewikkelde technologie vindt men onder andere in de elektronica en geneesmiddelen (“medicijnen op maat”).
De populaire vorm van “nanotechnologie” is die waarbij zeer dunne lagen van een bepaald materiaal op een oppervlak worden aangebracht. Men noemt dit één dimensionaal nano. Immers de laagdikte valt in het nano bereik maar de film kan meerdere m2 groot zijn. Men kan denken aan een desinfecterend zilverlaagje in een ijskast of wasmachine of titaandioxide op zelfreinigende glasoppervlakken.
Misleidende claims
Afgezien van het feit dat door de claim “met nanotechnologie” een effect gesuggereerd wordt waarvan een doorsnee gebruiker niet weet wat het inhoudt, worden door handige marketeers halve waarheden verkondigd die de klant de indruk geven dat er effecten haalbaar zijn die niet of slechts gedeeltelijk worden bereikt. Zelfreinigende oppervlakken bestaan niet en zullen nooit bestaan. Wel kan een oppervlak door een coating makkelijk reinigbaar worden (easy to clean).
Een voorbeeld van een misleidende claim die gebaseerd is op halve waarheden is de bewering dat een dunne laag titaandioxide een zelfreinigend oppervlak creëert. Dat wordt als volgt onderbouwd. Van titaandioxide is bekend dat het onder invloed van UV licht organisch vuil afbreekt en het product XYZ bevat titaandioxide. Dus twee waarheden. Maar de schijnbaar logische conclusie dat een laagje van product XYZ een zelfreinigend oppervlak bewerkstelligt is niet juist. Per m2 is maar een beperkte hoeveelheid titaandioxide aanwezig die per tijdseenheid ook een beperkte capaciteit heeft om zuurstof radicalen aan te maken. Erger is dat het vuil op het oppervlak verhindert dat het UV licht het titaandioxide bereikt. Er gebeurt dus helemaal niets.
Een andere misleidende claim is die dat een dun laagje zilver in staat is om oppervlakken te desinfecteren. Sommige aanbieders gaan zo ver dat ze ook nog eens claimen dat daardoor ook de lucht wordt gedesinfecteerd. Ook hier weer het verhaal van een halve waarheid die tot een foute conclusie leidt. Zilverionen hebben inderdaad een bacterieremmende werking maar dan moeten de bacteriën wel met het zilver in aanraking komen. En dan nog is het de vraag of het laagje dat is aangebracht voldoende effectief is en niet door een laag vuil is afgedekt waardoor de bacteriën het zilver nooit raken. Daar komt nog bij dat deze claim wettelijk verboden is, want producten met een desinfectieclaim vallen onder de biociden-wetgeving en hebben een toelatingsnummer nodig.
Veilig omgaan met nanodeeltjes
Het is nog niet duidelijk of driedimensionale nanodeeltjes een groter gevaar voor de gezondheid zijn dan grotere deeltjes van dezelfde stof. Daar is veel over gepubliceerd en er wordt nog steeds onderzoek naar gedaan. In het Europese programma REACH – dat een veilig gebruik van alle chemicaliën op termijn moet garanderen – hebben nanodeeltjes vooralsnog geen eigen plaats. Wel is het duidelijk dat heel kleine deeltjes barrières nemen die grotere deeltjes niet nemen. Het is de vraag of nanodeeltjes mogelijk door de huid het lichaam binnendringen. Dit is een reële vraag als het gaat om zeer kleine deeltjes zinkoxide in zonnecosmetica. Mochten nanodeeltjes worden ingeademd dan kunnen die theoretisch dieper in de longen doordringen dan grotere stofdeeltjes.
Voorbeelden pseudo-nanoclaims in dagelijkse leven
Als we een gewoon woonhuis van buiten naar binnen onder de loep nemen komen we een aantal mogelijke claims tegen in relatie tot een aangebrachte “nano”coating. Een aantal van die claims vindt u terug in het plaatje van het Zwitserse zakmes dat evenals de zogenaamde. nanoproducten een groot aantal gunstige eigenschappen in zich lijkt te verenigen maar in werkelijkheid niets toevoegt aan wat we al als standaard gereedschap hebben. Het beste dat we kunnen bereiken is een easy to clean oppervlak, maar… zijn glas en kwalitatief goed porselein eigenlijk niet altijd al easy to clean? Het is zeer de vraag of coatings van titaanoxide op glas (Pilkington) of teflonachtige fluorhoudende coatings op keramisch materiaal veel voordeel bieden. In ieder geval is hun levensduur beperkt en zijn deze lagen, na beschadiging, moeilijk te herstellen.
Conclusie
Nanotechnologie is een zeer boeiende en veelbelovende tak van wetenschap maar in relatie tot reinigen is er weinig nieuws onder de zon. Een reinigingsmiddel waar een nano-claim aan kan worden gehangen zal er nooit komen. Tenzij iemand de al jaren bekende microemulsies als nanotechnologie wil positioneren. Zelfreinigende oppervlakken zijn een illusie. Zelfs al zou organisch vuil worden afgebroken dan nog moet het anorganisch vuil worden verwijderd. Dat dit zou lukken door een stevige regenbui valt te betwijfelen. In ieder geval heb je er dan indoor nog steeds weinig voordeel van.
Hans Sinnige is vertegenwoordiger van MKB bedrijven in de reinigingsmiddelen branche in verschillende overleg structuren. Hij is tevens directeur van Chemisch Adviesbureau Kievit en lid van de redactieraad van Clean Totaal.
