De redactie van Clean Totaal stuitte op een curieuze en voor schoonmaakbedrijven risicovolle aanbesteding. Het betreft de aanbesteding voor de schoonmaak van het gebouw van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Deze heeft namelijk betrekking op het huidige gebouw en dat sluit begin 2017 haar deuren. Een kortdurende samenwerking derhalve met verstrekkende gevolgen voor de ‘winnaar’. Lees en verbaas u…
Door Henk Cornelisse, redacteur Clean Totaal
De bewuste aanbesteding heeft betrekking op de schoonmaak op de huidige locatie van het ministerie van Buitenlandse Zaken dat begin 2017 de deuren sluit. De nieuwbouw is in een PPS constructie uitbesteed en bevindt zich op een andere locatie. Overname van personeel conform artikel 38 in de schoonmaak cao is niet van toepassing bij verhuizing. Dit heeft verstrekkende gevolgen. Het schoonmaakbedrijf dat nu de ‘gelukkige’ winnaar is van deze aanbesteding is, na anderhalf jaar, opeens de grote verliezer met een boventalligheid van zo’n 60-70 medewerkers. De andere grote verliezers zijn de betrokken schoonmakers.
Grote vraag derhalve waarom de tijdelijke schoonmaak van dit ministerie niet alvast bij de Rijksschoonmaakorganisatie (RSO) wordt ondergebracht. En hoe bestaat het dat de minister van Sociale Zaken de werkgelegenheid van een fors aantal schoonmakers op het spel zet? Deze minister predikt herhaaldelijk nauw betrokken te zijn met het lot van de schoonmaker en zegt hen het liefst als collega ambtenaar te omarmen.
Apenstreken
Het ministerie van Buitenlandse Zaken is (nog) gevestigd aan de Bezuidenhoutseweg te Den Haag. Dit pand wordt in de volksmond de Apenrots genoemd. Vandaar wellicht ook de apenstreken die aan deze schoonmaakaanbesteding verbonden zijn? Het schoonmaakcontract voor deze locatie, met de huidige schoonmaakleverancier Gom, expireert per 1 september 2015. De nieuwe overeenkomst kent een beperkte looptijd aangezien het ministerie, als gezegd, in maart 2017 verhuist naar een nieuw locatie.
Reden voor het Rijk om een nieuwe aanbesteding voor de tijdelijke schoonmaak uit te schrijven. Hierbij laat zij zich bijstaan door de Haagse Inkoop Samenwerking (HIS). Het Rijk heeft echter in 2014 de opdracht voor de vernieuwing en exploitatie van de nieuwe locatie van het ministerie van Buitenlandse Zaken aan de Rijnstraat 8 te Den Haag via een PPS constructie gegund aan PoortCentraal. Dit is een consortium bestaande uit BAM, ISS en OMA. Dit pand aan de Rijnstraat (voormalig ministerie van VROM) wordt in maart 2017 in gebruik genomen en zal naast het ministerie van Buitenlandse Zaken, het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de Immigratie- en Naturalisatiedienst en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers huisvesten.
Schoonmaak 30 jaar vast
Via Publiek-Private Samenwerking (PPS) werken het Rijk en bedrijven langdurig samen aan projecten voor Rijkshuisvesting en infrastructuur, in dit specifieke geval het ministerie van Buitenlandse Zaken. Doel van deze samenwerking is: kwalitatief betere eindproducten voor minder geld. Taken en risico’s worden verdeeld. Elke partij is verantwoordelijk voor de taken die zij het best kan uitvoeren. En voor de risico’s die daarbij horen. Met het PPS project via het consortium PoortCentraal is een netto contante waarde van 267 miljoen euro gemoeid. In totaal komen er 4400 werkplekken voor meer dan 6000 gebruikers. Concreet impliceert dit dat de schoonmaak voor een periode van dertig jaar bij consortiumpartner ISS belegd wordt en de schoonmakers zodoende geen vooruitzicht hebben om de volgens onze vice-premier door hen zo felbegeerde ambtenarenstatus te verwerven.
Aanbestedingsdocumenten
In de aanbestedingsdocumenten wordt weliswaar verwezen naar de beperkte looptijd van de overeenkomst doch wordt naar onze mening onvoldoende gewaarschuwd voor de personele consequenties. Integendeel zelfs, er staat onder meer:
Per 1 maart 2017 is volgens de nu beschikbare gegevens dan ook de beoogde einddatum. De looptijd van de af te sluiten overeenkomsten zal relatief kort van duur zijn maar flexibel ingericht met het oog op de toekomstige verhuizing van de bewoners naar de Rijnstraat 8 te Den Haag. De locatie Rijnstraat 8 wordt momenteel volgens een PPS constructie gebouwd en ingericht. Inmiddels is bekend, voor de locatie Rijnstraat 8, dat aan een marktpartij ( red. lees ISS) de schoonmaak- en glasbewassing diensten en de sanitaire voorzieningen is gegund.
De aanbestedende dienst heeft perceel 1 voor schoonmaak en glasbewassing en 2 voor de sanitaire voorzieningen de opdrachten van FMH voor de diverse locaties van de Staat samengevoegd op basis van de navolgende motivatie:
- de relatief korte duur van de opdrachten;
- alle locaties bevinden zich in de regio Den Haag, daardoor blijven de opdrachten toegankelijk voor een lokaal opererend bedrijf;
- uiterlijk op 1-1-2020 dienen alle schoonmaakdiensten binnen de Rijksschoonmaakorganisatie(RSO) inbesteed en volledig operationeel te zijn;
- de eventuele overgang van het personeel dat voor deze opdrachten wordt ingezet van meerdere locaties naar één nieuwe locatie wordt daardoor naar verwachting gemakkelijker.
Hago en Gom haken af
Hierbij wordt de indruk gewekt dat de schoonmaakmedewerkers uiterlijk op 1 januari 2020 in dienst komen van RSO en wordt zelfs met droge ogen beweerd dat de overgang van personeel van personeel gemakkelijker wordt. Dit in plaats van te schrijven dat er voor de betrokken schoonmakers ontslag in het verschiet ligt! Het kan zelfs de genadeklap betekenen voor een lokaal opererend schoonmaakbedrijf. Een boventalligheid van 60-70 medewerkers na een periode van 1 ½ jaar is een doemscenario. Feitelijk onverantwoord om het zo in de markt te zetten. De impact van een dergelijke aanbesteding is bijvoorbeeld voor Gom en Hago aanleiding om niet aan deze aanbesteding deel te nemen.
ISS
De redactie vroeg aan consortiumpartner ISS in hoeverre zij van haar betrokkenheid met de schoonmakers blijk geeft door dusdanige garanties te bieden waardoor de schoonmakers na sluiting van het huidige gebouw aansluitend alsnog de overstap kunnen maken naar ISS. Deze medewerkers kunnen dan ingezet worden in het nieuwe pand. Mogelijk met als wisselgeld dat ISS de tijdelijke schoonmaak van het huidig gebouw gegund krijgt?
Michel Pan (directeur Corporate Development) reageert zonder het achterste van zijn tong te willen laten zien: “U werpt een interessant vraagstuk op, maar ik moet helaas melden dat ISS hier geen dialoog met derden over zal aangaan. Wij hebben nagedacht over de inschrijving waar u op doelt in combinatie met het aansluitende PPS-contract. Onze overwegingen zijn vervolgens gedeeld met de overheid. Daar willen we het bij laten, mede met het oog op de vertrouwelijke relatie tussen de Staat, onze consortiumpartners en ISS.”
Tja ,het zakelijk belang prevaleert boven alles.
HIS
Uiteraard waren wij benieuwd hoe de Haagse Inkoop Samenwerking (HIS) oordeelt over de risico’s die de onder haar auspiciën gehouden aanbesteding impliceren. Over deze reactie kunnen we echter kort zijn. Na herhaaldelijke verzoeken en even zo vaak gedane toezeggingen om met een inhoudelijke reactie te komen volgde uiteindelijk de boodschap dat zij de reactie over lieten aan de woordvoerder van Binnenlandse Zaken/Rijksdienst. Dit bevestigde onze indruk dat er tussen partijen over deze kwestie het nodige overleg plaatsvond. Eerder al had de woordvoerder van Lodewijk Asscher laten weten liever niet los van Binnenlandse Zaken te willen reageren: “Maar wij gaan natuurlijk niet apart van elkaar reageren, er is maar één kabinet.”
Na aandringen wisten we de ministeries echter toch apart van elkaar te laten reageren.
Reactie ministeries
Uiteraard waren wij zeer benieuwd naar de reacties van de betrokken ministeries. Het ministerie van Sociale Zaken gaat immers over de uitvoering van RSO en het ministerie Binnenlandse Zaken over PPS-constructies. Wij legden de ministerie van Sociale Zaken (Lodewijk Asscher) en met ministerie van Binnenlandse Zaken (Stef Blok) de volgende vragen voor:
- Zijn de schoonmaakbedrijven door de Rijksoverheid niet over het enorme risico van boventallige medewerkers geïnformeerd?
- Heeft de overheid bedongen dat het consortium, waarvan ISS deel uit maakt, de plicht heeft deze medewerkers ondanks de verhuizing toch over te moeten nemen per maart 2017?
- Waarom de schoonmaak van het huidig object niet gelijk bij de RSO ondergebracht?
- Wat gebeurt er straks met het zittende personeel als het contract afloopt?
Uiteraard beseffen wij dat de RSO officieel per 1 januari 2016 operationeel is, maar wij verwachtten enige creativiteit voor het bedenken van een tussenoplossing . Dit gezien het belang van baanbehoud voor de betrokken schoonmakers. Deze verwachting blijkt onterecht.
Ministerie van Sociale Zaken
De woordvoerders van Asscher laten weten dat zij helaas geen inhoudelijke uitspraken kunnen doen zolang deze aanbesteding nog loopt. De marktpartijen zijn naar hun mening door de Haagse Inkoop Samenwerking (HIS) goed geïnformeerd over deze opdracht. “Volgende week wordt de gunning van deze opdracht bekend gemaakt.”, klinkt het simpel. De redactie is zeer benieuwd welke bedrijf dit risico durft te nemen.
Op de overige vragen stellen de woordvoerders dat de RSO de werkzaamheden op de bestaande locatie van Buitenlandse Zaken niet op zich kan nemen aangezien de startdatum van de RSO 1 januari 2016 is.”De RSO gaat niet eerder zelf schoonmaken. Deze voorbereidingstijd heeft zij naar eigen zeggen nodig voor een goede overname van de contracten, werkzaamheden en personeel.”
Kortom: geen greintje creativiteit om tot een passend alternatief te komen.
Over PPS-constructies zeggen de woordvoerders het volgende: “In de brief aan de Tweede Kamer van 23 juni 2014 over de RSO en de inbesteding van de schoonmaak staat opgenomen dat bij de bestaande integrale contracten voor Rijksgebouwen (waarbij een marktpartij verantwoordelijk is voor zowel de ontwikkeling en inrichting als het beheer van gebouwen) het Rijk gebruik zal blijven maken van schoonmaakbedrijven in de markt. Bij geheel nieuwe aanbestedingen van integrale concepten wordt bekeken hoe de RSO daarbij een rol kan spelen. Deze actie wordt momenteel als onderdeel van de opbouw van de RSO opgepakt.”
Het bontst maakt Sociale Zaken het met het antwoord op de vraag wat er gebeurd met het zittende personeel als de tijdelijke overeenkomst op 1 maart 2017 afloopt: “De beantwoording van deze vraag ligt bij Binnenlandse Zaken.”
Een zeker vanuit dit ministerie onvoorstelbaar antwoord en het afwentelen van de eigen verantwoordelijkheid. Het maakt duidelijk dat de schoonmakers slechts pionnen zijn op het politieke schaakbord. Alle mooie woorden over de verbondenheid met de schoonmakers ten spijt. In een interview in het NRC laat Asscher deze maand nota bene nog optekenen: “Schoonmakers gaan er bij het Rijk niet in salaris op vooruit, maar ze hoeven niet meer ’s nachts wakker te liggen: heb ik volgende maand nog wel werk?”
Ministerie Binnenlandse Zaken
De woordvoerder van minister Stef Blok heeft, mede veroorzaakt door de gebruikelijke hectiek in de laatste weken voor het zomerreces, lang geworsteld met de beantwoording van de gestelde vragen. De verantwoordelijkheid aangaande het lot van de schoonmakers wordt volledig neergelegd bij de betrokken marktpartijen De reactie luidde als volgt: ”Het contract met het consortium Poort Centraal is door het Rijksvastgoedbedrijf namens de Staat afgesloten op 14 juni 2014. Aan het consortium is geen verplichting tot overname van personeel opgelegd. De verantwoordelijkheid voor de onderhandelingen hierover ligt bij de betrokken marktpartijen. Tijdens de aanbesteding van de schoonmaak op de huidige locatie van Buza zijn inschrijvers volledig geïnformeerd over de verhuizing naar de Rijnstraat en is gesteld dat het risico als gevolg van het ontbreken van een verplichting tot overname van personeel volledig bij de inschrijver ligt.”
Zoals eerder gesteld staat deze informatie tegen het enorme risico bij lange na niet zo duidelijk verwoord in de aanbesteding documenten. Het blijft een gotspe dat de minister van Sociale Zaken met een dergelijk antwoord genoegen neemt en zich hier achter verschuilt. Coalitie over de rug van de schoonmakers?
Vervolgens wordt de Code Verantwoordelijk Marktgedrag er door Binnenlandse Zaken ook nog even met de haren bijgesleept: “De Rijksoverheid heeft in 2014 als grote opdrachtgever de verbrede Code Verantwoordelijk Markgedrag mede-ondertekend. De code doet een moreel appel op opdrachtgevers, opdrachtnemers en vakbonden om sociaal verantwoord opdrachten uit te zetten, aan te nemen en uit te voeren. De code strekt zich uit tot onder andere de schoonmaakbranche.“
Ja, mooie woorden, maar daar kopen de schoonmakers in dit geval niets voor.
Reacties OSB, FNV en CNV
Tenslotte vroegen wij hoe OSB, FNV en CNV deze spraakmakende aanbesteding beoordelen. Uit de reacties maken wij op dat wij niet alleen staan in onze mening dat de gang van zaken als uiterst curieus te kwalificeren valt.
FNV
Jet Linssen, campagneleider en bestuurder FNV, uit haar forse bedenkingen tegen de gang van zaken: “Ook wij hebben hier vragen over. Wij hebben altijd gesteld en begrepen dat alle schoonmakers overgaan de komende zes jaar. Ook de schoonmakers in een PPS-constructie. Dit is zo besproken tijdens de onderhandelingen (met Binnenlandse Zaken). De volgorde van overgang wordt bepaald door de afloop van de verschillende contracten. Na de ondertekening van de gemaakte afspraken is de RSO onze gesprekspartner geworden. We hebben aan de RSO gevraagd wanneer de schoonmakers in een PPS-constructie (bijvoorbeeld DUO in Groningen) overgaan. Niet als het contract is afgelopen, maar wanneer dan wel. Op die vraag hebben we nog geen antwoord gekregen. De RSO gaf aan dat men dit juridisch aan het uitzoeken is en hierover in overleg is met hun collega’s van Binnenlandse zaken. Met het besluit Buitenlandse Zaken over 1,5 jaar onder te brengen in een PPS-constructie hebben wij extra vragen. Waarom heeft Binnenlandse zaken dit besloten en welke gevolgen heeft dit voor de business case van de RSO? Wij hebben aangegeven bij de RSO dat we op korte termijn antwoorden willen hebben op onze vragen. Als de RSO ons geen antwoord kan geven, gaan we terug naar de personen met wie we onderhandeld hebben. Die zijn allemaal werkzaam bij Binnenlandse Zaken. Ik ben er nog niet achter of dit een strijd is tussen Blok en Asscher, of dat hier twee ministeries naast elkaar functioneren.”
CNV
Jan Kampherbeek (bestuurder CNV Vakmensen) voorziet gedonder: “Waarom zou artikel 38 bij PPS niet gelden? Verder is het zo dat we in overleg zijn met de RSO over de PPS maar dan vanuit het perspectief dat we afgesproken hebben dat bij het einde van een contract mensen over zouden gaan naar de RSO. De vraag is wanneer dat dan het geval is bij een langlopend PPS contract. Bij nieuwbouw geldt natuurlijk wel het stuk in de cao over verhuizing. Dat kan in dit geval nog wel gedonder geven.“
OSB
OSB directeur Rob Bongenaar ligt op ramkoers: “Nog afgezien van het feit dat ons serieuze signalen bereiken dat ministeries niet zitten te wachten op gedwongen winkelnering bij de RSO hebben wij in algemene zin om meerdere redenen geen overeenkomst met het Rijk gesloten aangaande (magere) condities waarop het Rijk de medewerkers wil overnemen. OSB twijfelt aan de juridische houdbaarheid van de oprichting van RSO en zij heeft zij dan ook een klacht ingediend bij de Commissie van Aanbestedingsexperts.”
Bezint eer ge begint
Duidelijk is dat het laatste woord over deze aanbesteding nog niet gezegd is. Het mooist is het als alle schoonmaakbedrijven weigeren aan deze aanbesteding deel te nemen. Bezint eer ge begint. In dat geval zal er geen andere keuze zijn dan alsnog versneld de RSO in stelling te brengen. Zij beschikken dan na 1 ½ jaar gelijk over een grote groep schoonmakers die op andere gebouwen van de Rijksoverheid kunnen inzetten. Mocht de gunning van de huidige locatie naar ISS gaan, voor zover ISS althans inschrijft, dan blijft er een luchtje aan zitten van een vooropgezet plan. Een daar zullen betrokken partijen zich toch zeker niet voor lenen? Hoe dan ook is de kandidatuur voor de Bad Practice Award 2015 van de Code Verantwoordelijk Marktgedrag gesteld.
Want één ding is duidelijk: de pionnen op dit politieke schaakbord dreigen niet te kunnen promoveren tot Dame en dat is niet conform de spelregels!
17-08-2015: Naschrift redactie
Inmiddels is bekend geworden dat de aanbesteding is gegund aan CSU.
Lees artikel: Toekomst CSU schoonmakers BuZa: wishful thinking?
