Kees Blokland (74), voorzitter van de Code Commissie Verantwoordelijk Marktgedrag, heeft na 10 jaar met verve aan het roer gestaan te hebben besloten dat de tijd aangebroken is om afscheid te nemen van deze commissie. Inmiddels is de RAS de zoektocht gestart naar een adequate opvolger voor wat betreft de voorzitter cao Schoonmaak Code. Voor de vacature voorzitter brede Code is een ander wervingskanaal ingezet. Geen makkelijke opgave, zo lijkt het. Blokland doet in een openhartig gesprek tamelijk bescheiden over de door hem geleverde bijdrage om onder andere de schoonmaaksector een eerlijker en maatschappelijk verantwoordelijk aanzien te geven.
Tekst: Henk Cornelisse – Foto’s: Code Verantwoordelijk Marktgedrag
Blokland, vader van 4 zoons en inmiddels opa van meerdere kleinkinderen, is een innemend, menslievend en integer persoon die zijn sporen op diverse fronten heeft verdiend. Na het gymnasium behaalde hij zijn doctoraat in de sociale psychologie. Naast diverse management/directiefuncties heeft Blokland op zijn eigen wijze inhoud gegeven aan een verscheidenheid van functies binnen raden van toezicht. Zo spant Blokland zich bijvoorbeeld als voorzitter al jarenlang in voor het Doopsgezind Seminarium Amsterdam en het Tropeninstituut uit dezelfde plaats. In 2019 werd Blokland door de burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema, geridderd in de Orde van Oranje-Nassau. Voorts verschenen er inmiddels 6 gedichtenbundels van zijn hand en maakt hij tussen alle beslommeringen tijd vrij om zich fit te houden door te tennissen, schaatsen of fietsen. Bedrijvigheid is hem nimmer vreemd geweest, maar nu is het moment voor hem aangebroken om terug te schakelen, zo stelt hij.
Eerste kennismaking Kees Blokland met de schoonmaakbranche
In het begin van zijn loopbaan maakte Blokland in 1977 de overstap van organisatieadviseur bij Hoogovens naar de toen opstartende afdeling Personeelszaken bij de Hodon Groep, waar het toen landelijk bekende schoonmaakconcern én marktleider Cemsto deel van uitmaakte. Later werd Cemsto omgedoopt in Abilis welke uiteindelijk opging in ISS. Vanwaar deze switch? Blokland: “Ik ben destijds door de toenmalige Cemsto directeur Nol Groot geattendeerd op Hodon/Cemsto, dat bezig was een personeelsafdeling op te starten. Nol had ik leren kennen tijdens een management training die ik gaf namens het MOC. We behielden na de training het contact, mede omdat wij een gemeenschappelijke interesse in ontwikkeling van mensen in organisaties gemeen hadden.”
Winst behalen op sociaal beleid
Het viel Blokland op dat binnen de schoonmaakbranche op het gebied van sociaal beleid de nodige winst viel te behalen: “Qua sociaal beleid liep de branche toen nog behoorlijk achter. Na mijn komst besteedden we binnen Cemsto veel tijd en aandacht aan opleiding (SVS/Bouwcentrum), verbetering en professionalisering van CAO/arbeidsvoorwaarden, alsmede de invulling van de eerste lijn leidinggevenden, te weten de objectleiding.” Voorts viel het Blokland op dat de intermenselijke vaardigheden bij het middenkader veel nadrukkelijker aandacht kregen dan bijvoorbeeld in het technisch georiënteerde Hoogovens: “Ik heb in die tijd ontzettend veel geleerd in een organisatie die zich, zeker ook na de overname door Vendex, in een snel tempo ontwikkelde: verbreding, internationalisering, professionalisering. Nog steeds ben ik dankbaar voor de wijze lessen die ik in die tijd ontving van districtsdirecteuren Peter Brouwer en Henk Vonhof (red. vader van MKB voorzitter Jacco)”
Schoonmaakstaking aan de basis van de Code
Feitelijk ligt het maandenlange schoonmaakstakingsconflict in 2009/2010 bij de Nederlandse Spoorwegen en op Schiphol ten grondslag aan het ontstaan van de Code. Tijdens de staking leverden de vakbonden regelmatig kritiek op NS en Schiphol. Ze werden, als grote opdrachtgevers, als medeverantwoordelijk gezien. Blokland was in die tijd nog actief als directeur P&O bij NS. In de laatste fase overigens, want zijn opvolger Harry van der Kraats stond al in de startblokken. Blokland was geschrokken van de effecten welke de prijzenslag, gedurende periode dat hij niet binnen de schoonmaakbranche actief was, had veroorzaakt: ”Ik was in het bijzonder geschrokken door de druk die de prijzenslag op productiviteit en aandacht voor de factor mens had gelegd, ook bij een sociaal bedrijf als NS.” Als voorbeeld van de werkomstandigheden voor de schoonmakers bij NS noemt Blokland: “Samen met CSU schoonmaakdirecteur Frie van Hulten bracht ik een bezoek aan de huisvestingruimte van de schoonmakers. Wat we daar aantroffen tart iedere beschrijving: ruimte onder het spoor, geen ramen, lekkages, onvoldoende veiligheidskleding, te weinig schoonmaakmiddelen, materiaal in slechte staat enzovoort.” Reden voor NS om Blokland zijn laatste drie maanden in functie binnen deze organisatie geheel vrij te spelen om orde op zaken te spelen.
Stevige discussies
De staking duurde voort, evenals de vervuiling op en nabij de stations. Na melding van politie en brandweer dat de ratten op het Centraal Station dreigden het treinverkeer stil te leggen, was voor NS de maat vol. Er moest een eind komen aan het conflict en gewerkt worden aan een structurele oplossing, was de opdracht aan Blokland.
Na stevige discussies met Mari Martens & Ron Meyer (FNV), Jan Kampherbeek (CNV), Hans Simons (voorzitter OSB) en Wim Mul (HR directeur Schiphol) werden Blokland en Mul ervan overtuigd dat er voor de opdrachtgevers een belangrijke rol te vervullen was in het noodzakelijke veranderingsproces: ”Het stakingsconflict was best hevig, maar we konden over de verschillen heenstappen met een gemeenschappelijk perspectief, maar dat ging niet zonder slag of stoot!”
Op initiatief van Simons ontstond de gedachte om opdrachtgevers & opdrachtnemers en intermediairs nauwer bewust te maken van hun rol aangaande de sociale omstandigheden binnen de schoonmaak en hun invloed op het marktgedrag. Samen met medebestuurder Wim Mul werd Blokland vervolgens grondlegger van de Code Commissie Verantwoordelijk Marktgedrag.
Onkunde, onbenul en onwil
De insteek van de Code om zowel opdrachtgevers als de opdrachtnemers op goed opdrachtgeverschap en werkgeverschap aan te spreken stuitte aanvankelijk op de nodige tegenkrachten. Enerzijds bij opdrachtgevers die gewend waren op de laagste prijs in te kopen, zonder zich te bekommeren over het reilen en zeilen binnen het ingehuurde schoonmaakbedrijf, en anderzijds bij de zogeheten cowboys in het schoonmaaksegment. Blokland: “Er waren schoonmaakbedrijven die zich niet wilden laten hinderen in het oude spel van prijs drukken. Ze volhardden liever in het uitbenen van de markt. Het uitroken van de concurrentie. Heel lelijk noemden we dit destijds de drie O’s: onkunde, onbenul en onwil.”
Maar ook qua inkoop op het gebied schoonmaakdienstverlening viel nog veel te leren qua professionalisering: “Er waren scholen die de inkoop van diensten toevertrouwden aan kleine bureautjes die gespecialiseerd waren in potloden en schoolschriften etc. Daarnaast zagen we vaak dat de methodiek van het wegen van alternatieve offertes heel gebrekkig was. En tenslotte liepen we ook wel tegen pure onwil aan, meestal niet in de top van organisaties, maar bij de mensen die al jaren aan de knoppen zaten.”
Maar door de via de Code bereikte successen verdween in de loop der jaren langzaam maar zeker de weerstand. Ook de rol van intermediairs werd steeds meer benadrukt vanuit de Code.
Rol intermediairs
Volgens Blokland zit er op diverse terreinen veel vakkennis bij de bonafide intermediairs die toegevoegde waarde leveren aan een optimale prijs/kwaliteitverhouding. Dergelijke kennis is immers lang niet altijd aanwezig aan opdrachtgeverszijde. Wel stelt hij dat het van groot belang is dat intermediairs op basis van een tarief per uur hun diensten leveren en niet op basis van besparing op de aanneemsom of op andere wijze.
Blokland: “Met name wil ik André de Reus, Wim Dingelstad en Hayk Simons als sleutelfiguren noemen die een goede rol vervuld hebben in het omarmen van de uitgangspunten zoals die binnen de Code met betrekking tot de intermediairs geformuleerd staan.”
Gele kaarten, groene kaarten
Tot een aantal jaren geleden wapperde de Code Commissie met gele of groene kaarten. Populair gezegd ontvingen opdrachtgevers, schoonmaakbedrijven of intermediairs een gele kaart indien zij, indien dit bleek uit onderzoek door de Code Commissie, niet handelde zoals het een marktverantwoordelijke partij betaamt en/of de cao niet naleefden. Een groene kaart stond symbool voor partijen die zich op positieve wijze in de schoonmaakmarkt manifesteerden.
De toekenning van een kaart leidde dikwijls tot verhitte discussies, waarom de ene partij wel bijvoorbeeld een gele kaart kreeg en een andere partij niet (die het in de ogen van derden slechter deed).
Clean Totaal schreef hier ooit een vilein artikel over. Het gevolg was dat Blokland op ludieke wijze poogde zijn gram te halen. Middels een hoofdelijke stemming onder het bij een Award uitreiking in Den Bosch massaal aanwezige publiek probeerde Blokland uw redacteur een gele kaart aan te smeren. Helaas, voor Blokland koos de meerderheid van de aanwezigen juist om de groene kaart toe te kennen! Het siert Blokland dat hij dit zeer sportief opnam en tot felicitatie over ging en de groene kaart uitreikte. Wij mochten het niet altijd over alles eens zijn maar het wederzijds respect was en is altijd groot.
De kaarten zijn de laatste drie jaar op zak gehouden en in enkele situaties slechts – met succes – gebruikt als pressiemiddel. De vermaledijde Bad Practice Award is inmiddels verdwenen maar vanuit een positieve benadering maakt de aansprekende jaarlijkse Best Practice Award verkiezing daarentegen furore.
Respect
Het valt Blokland moeilijk om namen te noemen met wie hij de afgelopen jaren op een bijzondere wijze heeft samen gewerkt en/of de degens gekruist heeft. De Code voorzitter excuseert zich op voorhand als hij wat namen vergeet, maar als personen die het eerst in hem opkomen noemt hij: “Mijn code maatje Wim Mul, lastpak Mari Martens (FNV) met hart voor mensen, Jan Kampherbeek (CNV), verbinder met power, Rob Westerlaken (Vebego), mensenmens met moreel kompas, Lilian Willekers en Leila Zariouh (RAS), solide achterwachten en frontrunners en Anton Vis, activistische bestuurder bij de verhuizers.”
Hoogtepunten/dieptepunten
In ons gesprek noemt Kees Blokland de nodige hoogte – en dieptepunten die hij in zijn rol als voorzitter Code Commissie beleefd heeft. Als absoluut hoogtepunt noemt hij het feit dat de Commissie, met de nodige overredingskracht, in één week drie grote aanbestedingen tegen de laagste prijs uit de markt wist te halen: “Dit impliceerde de doorbraak van de Code!”
Als dieptepunt kan Blokland er niet om heen de klachten te noemen die de Code Commissie ontving over een groot landelijk schoonmaakbedrijf dat met terugwerkende kracht 10% van de omzet van hun onderaannemers opeiste onder de dreiging dat zij anders niet meer mee mochten doen bij volgende opdrachten. Blokland: “Ik geloofde mijn ogen en oren niet. Gelukkig is dat snel teruggedraaid, nadat we ons vanuit de Code gemeld hadden. Maar de zorg van de onderaannemers, en hun angst voor represailles, is me steeds bijgebleven: In de markt van dienstverlening is er tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers een fors machtsverschil. En machtsverschil kan leiden tot oneigenlijke druk, en die vertaalt zich uiteindelijk naar druk op medewerkers.”
Samenwerking met sociale partners
De vertrekkend Code voorzitter kwalificeert de samenwerking op verschillende vlakken in de schoonmaak als heel intens. De samenwerking binnen de Code maakte het dat de sociale partners onderling de lijntjes heel hielden in tijden van verschillen van inzicht. Blokland: “Tenslotte is in Codeverband het gemeenschappelijk belang zeer groot waar dit het verdedigen van een realistische margedruk en het tegengaan van asociale prijserosie betreft.” Blokland stelt dat hij in de Code Commissie altijd geprobeerd heeft om de verbinding tot stand te brengen.” Zeg maar, een klimaat te scheppen waarin enerzijds zonder omhaal belangen en ideeën open op tafel gelegd worden en anderzijds gezocht wordt naar het gemeenschappelijke belang. De inbreng van adviseurs/intermediairs en opdrachtgevers is daarbij ook wezenlijk geweest. “
Blokland waarschuwt voor de trend om schoonmaakcontracten via een overvloed aan KPI’s juridisch aan alle kanten dicht te timmeren. Dit leidt naar zijn mening tot verkramping en kan ten koste gaan van de speelruimte voor de individuen, de synergie en goed partnerschap.
Corona: Bokken van de schapen scheiden
Tijdens de Coronapandemie werd volgens Blokland overduidelijk hoe belangrijk het samenspel tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers is. Elkaar niet voor voldongen feiten plaatsen maar het terug kunnen vallen op een oprechte relatie: “Je zag bijvoorbeeld partijen de financiële & personele gevolgen van de leegstand, veroorzaakt door Covid-19, voor de rechter uitvechten. Dit is niet de manier die ons als Code Commissie voor ogen staat. Juist in dergelijke omstandigheden is de kwaliteit van de relatie belangrijk. Samen naar een redelijke oplossing zoeken in de elasticiteit van de tijd. De bokken werden in deze periode nadrukkelijk van de schapen gescheiden.” Overigens werden de beveiliging en catering sector naar de inschatting van Blokland zwaarder getroffen dan de schoonmaak en verhuizers.
Inbesteden
In ons gesprek accentueert Blokland dat hij er zeker niet van overtuigd is dat het inbesteden van de schoonmaak per definitie beter is. De schoonmaakbranche beschikt immers over meer ervaring dan bijvoorbeeld de overheid die schoonmaakdiensten inbesteed. Blokland: “Het gaat om vier elementen, en wel a) de echte zorg voor de mensen b) goede leidinggevenden c) professionele aansturing en d) fatsoenlijke arbeidsrelatie/voorwaarden.” Naar zijn mening zijn de aspecten b en c bijna per definitie beter geborgd binnen de schoonmaakbedrijven, kunnen partijen op aspect a met elkaar wedijveren en zal bij aspect d het voordeel van de ambtenarenstatus steeds verder uitgehold worden.
Oproep Kees Blokland: Overheid: Neem je rol!
Blokland is tevreden over hetgeen de Code de afgelopen 10 jaar bereikt heeft. De werkingssfeer van de Code heeft zich uitgebreid naar andere segmenten binnen de dienstverlening: catering, beveiligingsdiensten en verhuisdiensten, met totaal inmiddels 1.587 Code ondertekenaars: “Wij vertegenwoordigen een zeer relevante niche: Door outsourcing van diensten ontstaat er een markt voor in- en verkoop, en de daaruit resulterende marktwerking heeft correcties nodig, anders gaat het mis in de uitvoering van de diensten.” De Code was daarin voor Blokland een ontdekkingsreis. Maar tijd om als Commissie op de lauweren te rusten is naar zijn oordeel beslist niet mogelijk: “De Code moet bij de spelers in het veld actueel en tussen de oren gehouden worden. Er moeten nog veel meer partijen bijtekenen, en de overheid, die met zijn eigen inkopers en de inspectie SZW al goed meedoet, moet ook haar rol als marktmeester pakken. Hier is Economische Zaken m.i. verantwoordelijk voor. De SER heeft daartoe in haar MLT advies aan de overheid inmiddels een krachtige voorzet gegeven. Inkoppen, zou ik zeggen tegen de nieuwe minister!”
Vers bloed
De vertrekkend Code voorzitter stelt dat er nog veel te doen is. Zijn respectabele leeftijd (“mijn draaglast/kracht begint wat te kraken”) en andere beslommeringen liggen ten grondslag aan zijn besluit om de fakkel over te dragen. Het was wel een groeiproces om tot het besluit te komen om afscheid te nemen van zijn ‘kindje’. Blokland: “Het is na meer dan 10 jaar tijd voor vers bloed binnen de Code Commissie. Een Code die echt meer dan de voorzitter is. Dit merk én vind ik ook en daar heb ik nu vrede mee. Ik heb inmiddels 7 kleinkinderen met de achtste op komst. Het opa-schap past mij als een jas en die jas wil ik vaker aantrekken.”
Bekijk de vacature voor de nieuwe Code-voorzitter bij de RAS
Bovendien wil Blokland meer tijd besteden aan het reflecteren en het schrijven van zijn gedichten. Meer tijd kunnen besteden aan zijn geliefde sneldichten onder andere met zijn klassieke Remington typemachine in aanslag op het Spui: “En niet te vergeten: het maatschappelijke en individueel leven, op het werk van HR, op de zingeving in het werk en op vrijzinnigheid.”
Nog een weg te gaan
Het mag duidelijk zijn. Er is de afgelopen tien jaar al veel door de Code bereikt onder het voorzitterschap van Blokland. Maar desalniettemin wordt de sector nog regelmatig opgeschrikt door malafide praktijken. Kortom, de branche is zeker op de goede weg, maar er is nog een weg te gaan. Laten we vooral hopen dat de opvolgers van Blokland de taak in de komende fase met hetzelfde elan gaan vervullen!
Om in min of meer poëtische stijl af te sluiten:
Blokland verbindt de schakels
tot een stevige ketting
om de sector te kunnen dragen
Geen code kraken
maar bewaken
tien jaar lang
vol overgave in woord en daad
de ketting is geworden tot een sieraad
Nog vol dadendrang
maar de jaren beginnen te tellen
de geest nog jong
het lichaam protesterend
kan de geest niet evenredig vergezellen
Dan volgt een nieuwe fase van bezinning
wat blijft is een dankbare herinnering
aan de bestrijder van het kwaad
Blokland: ook zelf een sieraad!
