In de reinigingsmarkt bestaan veel keurmerken die iets trachten te zeggen over de milieuaanvaardbaarheid van reinigers en het reinigingsproces. Er is sprake van wildgroei. Geeft een milieulabel enig garantie dat we daadwerkelijk iets doen voor het milieu en de leefbaarheid daarvan voor huidige en toekomstige generaties? Hans Sinnige legt uit en trekt heldere conclusies. Hij beperkt zich hierbij tot de Nederlandse markt.
De oorzaak van de wildgroei in milieulabelland is drieledig:
- Het is commercieel erg interessant voor de beheerders van de keurmerken;
- De beslissers over inkoop van reinigingsmiddelen hebben geen kaas gegeten van de materie. Ze zijn heel gelukkig als ze met een simpele positieve of negatieve lijst, of nog beter, aan de hand van een logo, kunnen laten zien dat ze een voor het milieu goede keuze hebben gemaakt;
- Marketeers maken ongegeneerd misbruik van de onkunde van hun klanten en hanteren milieuclaims en labels om de klanten een vals goed gevoel te geven.
Het blijkt dat veel eisen van labelsystemen gebaseerd zijn op een mix van EU label eisen en negatieve lijsten. Vaak ook worden eisen opgenomen die niet op wetenschap maar op politiek zijn gebaseerd zoals: geen gebruik van proefdieren en promoten van grondstoffen die op natuurlijke bronnen (hernieuwbare grondstoffen) zijn gebaseerd. Men gaat vaak voorbij aan de relevantie van die eisen die soms zelfs voor het milieu contra productief zijn. De meest belangrijke vraag “is een product werkzaam?” wordt vaak niet beantwoord.
Duurzaamheid of alleen milieu?
Eigenlijk zijn labels die alleen iets zeggen over het milieu achterhaald. De trend gaat steeds meer naar duurzaam ondernemen (sustainability). Dan ben je er niet meer met een al dan niet reële milieu analyse maar moet je ook de economische en sociale aspecten van het totale reinigingsproces meenemen. In het verleden beperkte de milieudiscussie zich tot de vraag: is uw product al dan niet voor meer dan 95% biologisch afbreekbaar? Een onzinnige maar overigens best een lastige vraag om echt eerlijk te beantwoorden want het juiste antwoord is: “nee, want water, de hoofdcomponent van de meeste vloeibare reinigingsmiddelen, is per definitie niet afbreekbaar”.
Inmiddels is duidelijk dat er bij de milieubeoordeling meer zaken een rol spelen dan de milieubelasting van een product in de afvalfase. Ook heeft de wetgever de opstellers van keurmerk eisen vaak al lang ingehaald en is na REACH, qua chemie, alles bij wet geregeld en nog weinig te discussiëren over. De nieuwste milieu termen om bij een borrel indruk mee te maken is dat je rekening houdt met de “Carbon Footprint” en dat je de “Cradle to Cradle” filosofie aanhangt.
Het eisenpakket
Uitgangspunt van de meest eenvoudige eisenpakketten is een lijst van stoffen die wel of niet in een product mogen zitten. Voor de gebruikers zijn dit de makkelijkst te hanteren systemen. Je product of de gebruikte grondstof staat wel of niet op de lijst.
De meer serieuze systemen pretenderen een “van de wieg tot het graf” analyse van een product te maken. Probleem daarbij is altijd weer dat je de verschillende factoren moet wegen op basis van hun milieu impact. Weegt het kappen van tropisch bos en het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen op een cocosplantage zwaarder dan bijvoorbeeld het feit dat olie opraakt op termijn? Waar consequent aan voorbij wordt gegaan is dat niet het reinigingsmiddel de milieubelasting bepaalt maar de vervuiling. Wat niet vies is hoeft niet te worden schoongemaakt. Dat is een ongemakkelijke boodschap voor de gebruikers van onze producten want daarmee zeg je dus eigenlijk dat ze zelf schuld zijn aan de milieu belasting.
Het EU Ecolabel (Flower)
Het EU Ecolabel is het milieukeurmerk ontwikkeld door de Europese Unie. Wanneer dit keurmerk op een product staat voldoet het theoretisch aan de milieucriteria die voor die product categorie zijn opgesteld door de Europese Unie. Overigens worden de criteria voor reinigingsmiddelen momenteel geactualiseerd maar de uitgangspunten blijven dezelfde. Voor reinigingsmiddelen is maar voor een beperkt aantal producten een Ecolabel mogelijk. Dit omdat er simpelweg geen eisen bestaan voor alle producten. Er zijn ecolabel eisen voor:
- Allesreinigers en sanitairreinigers (die eigenlijk hard surface cleaners zouden moeten heten);
- Handafwasmiddelen;
- Machineafwasmiddelen;
- Textielwasmiddelen.
We mogen dus constateren dat in de praktijk het EU ecolabel eigenlijk alleen is bedoeld voor consumentenproducten.
Voor professionele producten bestaat het begrip “green public procurement”. In Nederland wordt daaraan invulling gegeven door de eisen voor duurzaam inkopen zoals opgesteld door Senter Novem. Het principe van de ecolabel criteria gaat wezenlijk verder dan alleen een simpele lijst met toegestane of verboden ingrediënten. Naast de chemie zijn er ook eisen voor verpakking, de werkzaamheid en de voorlichting aan de gebruikers. De basis van de criteria voor chemicaliën is het omstreden CDV principe. CDV staat voor Critical Dilution Volume of in goed Nederlands, het kritisch verdunnings volume. In feite geeft het aan hoever een product in de afvalfase moet worden verdund om niet meer het milieu te belasten.
De CDV waarde mag een bepaald getal niet overschrijden. Producten moeten dus laag geconcentreerd zijn of laag gedoseerd worden om te voldoen aan dit criterium. Componenten zoals parfums en conserveringsmiddelen hebben een zeer ongunstige CDV waarde. Typisch voorbeeld van een politiek in plaats van op wetenschap gebaseerd criterium. Het ‘geitenwollensokkendeel’ van onze bevolking vindt parfum niet nodig maar dat het een onevenredige milieubelasting zou zijn is nergens op gebaseerd.
De bloem op een reinigingsmiddel betekent:
Bepaalde stoffen niet aanwezig. Dus een negatieve lijst maar de stoffen die daarop staan worden vaak ook al bij wet verboden;
- Het product draagt slechts in beperkte mate bij tot algengroei in water. Dus fosfaat beperkingen, dit is ook al bij wet geregeld;
- Het organisch deel van het product is grotendeels biologisch afbreekbaar. Maar dit voegt niets toe want ook dat is al bij wet geregeld;
- Minder verpakkingsmateriaal;
- Tips voor milieuvriendelijk gebruik, dus voorlichting;
- Maakt even goed schoon als traditionele producten.
Dit laatste is een probleem want om dit te kunnen bewijzen dat een product efficiënt reinigt moet getest worden tegen een referentiemiddel en wat nu een goed referentie middel is daar kun je altijd over twisten. Ook zijn de voorgeschreven testmethodes vaak niet erg relevant. Grote kritiek op de Ecolabel organisatie is iedereen die eenmaal de bureaucratische horde heeft genomen en van wie de (zeer uitgebreide) dossiers zijn geaccepteerd nooit wordt gecontroleerd op het feit of in de flacon ook echt zit wat in het dossier is beschreven.
Duurzaam inkopen in Nederland
Het milieugeweten voor professionele reiniging in Nederland is Senter Novem. Tegenwoordig gaat deze instantie door het leven als Agentschap NL, Milieu en Leefomgeving, Team Duurzaam Inkopen. Het agentschap is een onderdeel van het ministerie van economische zaken. Heel recent heeft deze club nieuwe eisen bekend gemaakt voor duurzaam schoonmaken in de brochure: Criteria voor duurzaam inkopen van Schoonmaak Versie: 1.5 Datum: 21 januari 2010. Dit document is downloadbaar op https://www.senternovem.nl/duurzaaminkopen/Criteria/facilitair/schoonmaak.asp
De Rijksoverheid heeft als ambitie om in 2010 bij 100 procent van haar inkopen duurzaamheid mee te nemen; voor provincies en waterschappen is dit 50 procent. De gemeenten streven naar 75 procent in 2010 en 100 procent in 2015. Het programma Duurzaam Inkopen is voor de overheden de leidraad bij het beoordelen van de milieu- en sociale aspecten bij de inkoop van producten en diensten. Op basis van de duurzaamheidaspecten zijn criteria geformuleerd voor het verantwoord inkopen van schoonmaakdiensten inclusief de middelen. Het voert te ver om deze criteria in dit artikel te belichten. Wie geïnteresseerd is moet de brochure downloaden.
Dierproefvrije producten
Dierproeven op reinigingsmiddelen zijn jarenlang punt van discussie geweest. Producten zouden alleen acceptabel zijn als er op de grondstoffen en/of op de producten geen dierproeven zijn gedaan. Het heeft de industrie veel moeite gekost om te de dieren lobby duidelijk te maken dat op de eindproducten geen dierproeven worden gedaan. Dat de wetgever eist dat grondstoffen pas op de markt worden gebracht als bepaalde dierproeven hebben bewezen dat ze geen gevaar voor de mensen inhouden was een moeilijk te verteren gegeven. Daarom is het opvallend dat in het nieuwe eisenpakket van Senter Novem de volgende, ook door de Vereniging Proefdiervrij onderschreven, passage is opgenomen:
In de criteria voor Schoonmaak die in mei 2007 zijn vastgesteld door de stuurgroep DBO was ook een criterium opgenomen m.b.t. proefdiervrije schoonmaakmiddelen. Nieuwe inzichten
wijzen er echter op dat de grondstoffen die in schoonmaakmiddelen worden verwerkt in het verleden op dieren getest moeten zijn of worden. Schoonmaakmiddelen waarvan de grondstoffen proefdiervrij zijn, zijn daarom (nog) niet beschikbaar op de markt. In 2009 hebben verschillende partijen (waaronder Vereniging Proefdiervrij en de Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten) aangegeven de mogelijkheden te verkennen om toch verbeteringen op dit onderwerp te bereiken, bijvoorbeeld door aandacht te vragen voor het ontwikkelen van alternatieve testmethoden en meer openheid door producenten. Nieuwe chemische stoffenwetgeving als REACH biedt daarnaast de mogelijkheid om alternatieve testmethoden te gebruiken voor het voldoen aan de testverplichtingen. Vanwege deze ontwikkelingen is het criterium m.b.t. proefdieren voorlopig vervallen. Bij herziening van de criteria voor schoonmaak zal met de genoemde partijen bekeken worden of het mogelijk is om alsnog een criterium te formuleren.
Hoe duurzaam is zeepbranche?
De internationale organisatie van zeepfabrikanten, de AISE, is in 2005 een initiatief gestart dat duurzaam ondernemen moet stimuleren: Men noemt dit de Charter for sustainable cleaning. Inmiddels hebben zich daarvoor meer dan 100 bedrijven Europa wijd aangemeld.
Verwarrend voor de afnemers is het feit dat dit logo niets zegt over de producten maar dat het alleen iets zegt over de mate van duurzaam ondernemen van de firma’s die het logo mogen voeren. Het logo kan dus in theorie staan op een product dat niet erg duurzaam is maar waarvan de producent wel heeft bewezen dat hij duurzaam onderneemt.
Om de verwarring compleet te maken zijn er tot nu toe 5 verschillende logo’s die voor dit programma kunnen worden gebruikt. Daar komt bij dat er nu wordt gewerkt aan een uitbreiding van de eisen voor de charter, die dan Charter 2010 gaat heten. Dat gaat weer gepaard met nog meer nieuwe logo’s. In de nieuwe Charter zal ook plaats zijn voor product gebonden eisen.
Om het logo te krijgen moet op een aantal punten, Key Performance Indicators (KPIs), worden gescoord. Er wordt geauditeerd door firma’s die ook ISO audits uitvoeren. In feite is de charter een uitgebreide ISO 14001. Het uitgangspunt van de charter is in ieder geval veel breder dan alleen de typische milieu effecten zoals bij het Ecolabel. Om de verdiensten van de Charter uit te leggen heb je en uur nodig, als je een Ecolabel op je product hebt hoef je niets uit te leggen, dan wordt (ten onrechte) aangenomen dat het per definitie een product is dat iets goeds doet voor het milieu.
Samenvatting
Over reinigen en de impact daarvan op het milieu hebben veel mensen en instanties een mening. Vaak gebaseerd op een commerciële (fabrikanten) dan wel een emotionele (NGO’s) achtergrond. Feit is dat er nu eenmaal gereinigd moet worden als iets vuil is en dat de vervuiling bepaalt welk middel daarvoor nodig is. Omdat het commercieel en politiek interessant is zijn er meerdere aanbieders van “hulp” bij de keuze van duurzame systemen. De afnemers van reinigingsmiddelen maken daar graag gebruik van en verschuilen zich achter een logo. Eigenlijk zijn al de eisenpakketten van de aanbieders min of meer door de wetgeving ingehaald. Je spreekt tegenwoordig ook niet meer alleen over milieu maar over duurzaamheid. Je houdt dus rekening met economische, sociale en milieu aspecten van een proces en kijkt niet alleen naar het middel. Het is een totale illusie te denken dat je iets substantieels doet voor het milieu als je een reinigingsmiddel kiest met een milieu label. Het onderlinge verschil in milieubelasting tussen de verschillende middelen is marginaal.
Oh ja, we zijn u nog het antwoord schuldig op de vraag die gesteld wordt in de aanhef van dit artikel: Wat is de waarde van een milieukeurmerk? Dat antwoord is simpel, het milieu is er weinig mee geholpen, de instanties die het keurmerk beheren des te meer.
Hans Sinnige is vertegenwoordiger van MKB bedrijven in de reinigingsmiddelen branche in verschillende overleg structuren. Hij is tevens directeur van Chemisch Adviesbureau Kievit en lid van de redactieraad van Clean Totaal.
