Het aantal coronabesmettingen in Nederland loopt op, scholen in het primair en voortgezet onderwijs zijn inmiddels verplicht om CO2-meters te plaatsen in ieder klaslokaal en er wordt door verschillende instanties gehamerd op de juiste ventilatie. Luchtreinigers worden regelmatig gezien als een aanvulling en soms als een noodzaak om Covid-transmissie te voorkomen. Wat doen luchtreinigers en zijn ze effectief?
Overdracht COVID-19
Om te begrijpen hoe luchtreinigers van invloed kunnen zijn op de verspreiding van COVID-19, is het goed om te weten hoe de ziekte overdraagbaar is. Oftewel: Hoe word je besmet? Daar zijn meerdere manieren voor, aldus het RIVM. De internationale consensus is dat overdracht voornamelijk plaatsvindt binnen een afstand van anderhalve meter via directe transmissie met druppeltjes afkomstig uit de luchtwegen. Je wordt mogelijk geïnfecteerd als je de besmette druppels inademt of als ze in de ogen, neus en mond terechtkomen.
Bovenstaande staat ook wel bekend als directe transmissie. Echter kun je ook indirect besmet worden. Bijvoorbeeld doordat virusdeeltjes zich in de lucht bevinden. Dit komt voor in ruimtes waar geen of te weinig ventilatie is en/of veel mensen -vooral voor een langere tijd- bij elkaar zijn, en mogelijk ook nadat een besmettelijke persoon de ruimte al heeft verlaten.
Luchtreinigers
Het is de indirecte transmissie die de discussie heeft aangezwengeld over de noodzaak van ventilatie. Luchtreinigers spelen daar, in ieder geval volgens de fabrikanten, een essentiële rol. Luchtreinigers zijn er in vele soorten en maten en maken gebruik van verschillende technologieën. Ze hebben als doel om de concentraties aan deeltjes in ruimten te reduceren. Ze hebben een filterende werking en hebben de potentie om microbiologische verontreinigingen te verwijderen en/of te inactiveren/af te doden, aldus TNO in 2022. Uiteindelijk zorgen ze er allemaal voor dat de luchtkwaliteit wordt verbeterd.
Geen vervanger voor ventilatiesysteem
Een luchtreiniger is echter niet hetzelfde als een ventilatiesysteem. Dat is een voorziening voor luchtverversing waarbij verse buitenlucht aar binnen wordt gevoerd. Gebruikte binnenlucht wordt naar buiten afgevoerd. Ventilatiesystemen zijn erop gericht dat er geen nadelige kwaliteit van de binnenlucht voor de gezondheid ontstaat. Het hebben van een dergelijk systeem is inmiddels verplicht vanuit het Bouwbesluit.
Een luchtreiniger kan worden gezien als een luchtververser die werkt op basis van recirculatie. De gebruikte binnenlucht wordt gereinigd en opnieuw in de ruimte geblazen zonder dat deze ververst is met schone buitenlucht. Volgens de Handreiking Luchtreinigers van Ruimte OK (september 2022) hebben luchtreinigers meestal geen effect op de actuele CO2-concentraties in de ruimte. Mede daarom mag, volgens het RIVM, een luchtreiniger die gebruik maakt van recirculatie niet worden gezien als een vervanging voor luchtverversing. Dit kan alleen als gebruik wordt gemaakt van een geïntegreerde luchtreiniger in het reeds bestaande ventilatiesysteem.
Soorten luchtreinigers
TNO heeft onlangs een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de verschillende soorten luchtreinigers en de effecten van deze apparaten. In het onderzoek wordt onderscheid gemaakt in de wijze waarop de luchtreinigers verontreiniging uit de lucht halen. TNO maakt onderscheid in de volgende technieken en benadrukt daarbij dat het geen volledig overzicht is.
Ultraviolet: UV reinigers zijn erop gericht door middel van straling virussen te inactiveren of te doden. Dit gebeurt in het luchtkanaal, via lampen aan het plafond in de ruimte of met mobiele luchtreinigers die vaak als verrijdbare unit worden ingezet.
Filtratie: De filtratietechniek richt zich op het verwijderen van aerosolen (stof of vloeistofdruppels in een bepaalde grootte) uit de lucht. Meestal worden hier HEPA filters voor gebruikt. Deze filters houden minimaal 85% en maximaal 99,999995% van de stofdeeltjes tegen.
Ionisatie: Ionisatie is een methode waarbij ongeladen moleculen/atomen worden voorzien van een lading. Door een hoge spanning aan te leggen tussen twee oppervlakken waar de lucht tussendoor stroomt. Als een atoom een lading krijgt, wordt het omgezet in een ion. Ionen hebben de neiging om samen te clusteren. Vanwege de lading worden de ionen aan een tegengestelde lading of geaarde oppervlakken getrokken of dwarrelen naar beneden vanwege het gewicht.
Voor- en nadelen
Bovenstaande genoemde methodes hebben allerlei voor- en nadelen. Zo is UVC effectief wanneer een dosis is gegarandeerd, maar worden geen deeltjes of druppels uit de lucht gehaald en is het energieverbruik hoog. Filtratie is een effectief middel en is breed beschikbaar, maar doordat micro-organismen aan de oppervlakte blijven hangen is er kans op de vorming van biofilm. Ionisatie kan ervoor zorgen dat ziekteverwekkers worden gedeactiveerd of gedood, maar er is risico op een te hoge ozonproductie als bijproduct.
Advies luchtreinigers
Verschillende instanties stellen in ieder geval dat luchtreinigers enkel ingezet moeten worden als een aanvulling op de bestaande ventilatievoorzieningen. Het gebruik van luchtreinigers die werken op basis van recirculatie zijn geen vervanging voor de circulatie. Ook wordt gesteld dat er grote kwaliteitsverschillen zijn tussen luchtreinigers. Zo zijn ze niet allemaal in elke situatie even goed bruikbaar. Ook kwam het RIVM dit jaar naar buiten dat het onbekend is of met luchtreinigers aantoonbaar meer besmettingen worden voorkomen als deze bijvoorbeeld in scholen aanvullend wordt gebruik naast een goedwerkende ventilatie.
Effect van luchtreinigers
Luchtreinigers kunnen eventueel aanwezige virussen verminderen door ze tegen te houden en/of te doden. Echter blijkt uit recent literatuuronderzoek van TNO dat er geen eenduidige conclusies getrokken kunnen worden voor de daadwerkelijke effectiviteit van onderzochte luchtreinigingstechnologieën op het verwijderen en inactiveren van bijvoorbeeld COVID-19.
Ook publiceerde de Volkskrant op 1 oktober 2022 een interessant artikel over een onderzoek naar de verspreiding van het coronavirus in klaslokalen op middelbare scholen. De conclusie van onderzoeksleider Patricia Bruijning, verbonden aan UMC Utrecht luidt als volgt: “Onze conclusie is dat het op scholen niet zozeer verspreiding over lange afstand is die voor besmettingen zorgt, maar vooral contact van dichtbij.”
Het onderzoeksteam is tot die conclusie gekomen omdat men in 470 monsters geen enkel virusdeeltje opving. Saillant detail: De onderzoeksmethode die hiervoor is gebruikt, is dezelfde onderzoeksmethode die in verzorgingstehuizen tijdens een eerder onderzoek volop rondzwevend virus aantoonde. Daarmee kan dus gezegd worden dat bij voldoende ventilatie, tijdens het onderzoek stonden ramen en deuren open, er nauwelijks tot geen kans is om besmet te worden met Covid-19. Dit is in lijn met de internationale consensus over het feit dat goede ventilatie bijdraagt om onder andere Covid-19 te voorkomen.
Luchtreinigers effectief?
Luchtreinigers hebben verschillende voor- en nadelen en hebben hun nut bewezen. Effectief zijn de apparaten in staat om lucht te behandelen en daarbij virussen en (fijn)stof af te vangen. Echter is onduidelijk of deze luchtreinigers daadwerkelijk in staat zijn om het aantal coronabesmettingen terug te dringen. De luchtreiniger bewijst zijn nut, maar is de noodzaak er ook?
